Dzieci coraz wcześniej wchodzą w świat cyfrowy – pierwsze urządzenia mobilne dostają już w szkole podstawowej, a nierzadko jeszcze wcześniej korzystają z tabletów czy aplikacji edukacyjnych. Od tego momentu stają się użytkownikami systemów, które nie tylko dostarczają rozrywki czy wiedzy, ale przede wszystkim gromadzą dane, profilują i podsuwają treści dopasowane do ich zachowań. Algorytmy zarządzające platformami społecznościowymi, serwisami streamingowymi czy grami online są projektowane tak, by maksymalnie przyciągać uwagę i utrzymywać dziecko jak najdłużej przed ekranem.
To, co dawniej było klasyczną reklamą w telewizji czy czasopiśmie, dziś przybiera subtelniejsze i trudniejsze do rozpoznania formy – od spersonalizowanych komunikatów w social mediach po lokowanie produktu w filmach tworzonych przez dziecięcych influencerów.
Najważniejsze zagrożenia związane z algorytmami i reklamą targetowaną wobec dzieci to:
- profilowanie – zbieranie i analiza ogromnych ilości danych (kliknięcia, oglądane treści, czas spędzony na stronie),
- bańki informacyjne – zawężanie horyzontu dziecka do treści zgodnych z jego wcześniejszymi wyborami,
- dark patterns – manipulacyjne rozwiązania interfejsu, które zachęcają do wydawania pieniędzy lub ujawniania większej ilości danych,
- reklama ukryta – lokowanie produktów w treściach rozrywkowych, zwłaszcza w filmikach influencerów,
- uzależnienia cyfrowe – mechanizmy nagrody i kary stosowane w grach i mediach społecznościowych, które oddziałują na system dopaminowy dziecka.
Skala problemu jest ogromna. Z badań EU Kids Online wynika, że większość dzieci w wieku 9–16 lat codziennie korzysta z internetu, a algorytmy śledzą ich aktywność w czasie rzeczywistym. W efekcie małoletni stają się celem precyzyjnych kampanii reklamowych, mimo formalnych zakazów. Coraz częściej zgłaszane są też przypadki zaburzeń związanych z obrazem ciała, obniżeniem samooceny czy problemami z koncentracją, które mają związek z algorytmicznym kształtowaniem treści.
Wymiar prawny jest tutaj kluczowy.
- RODO zakazuje profilowania dzieci w celach marketingowych bez zgody rodziców, choć w praktyce przepisy te bywają nagminnie obchodzone.
- Dyrektywa o usługach cyfrowych (DSA) wprowadza zakaz reklamy targetowanej wobec małoletnich, co stanowi krok w stronę zwiększenia ich ochrony.
- Ochrona konsumenta małoletniego wymaga jednak dostosowania przepisów do realiów gospodarki cyfrowej, gdzie reklama jest nierzadko ukryta i trudno rozpoznawalna.
Wskazówki dla rodziców i wychowawców można streścić w kilku zasadach:
- monitoruj aktywność dziecka w sieci i rozmawiaj o mechanizmach działania reklam,
- ucz krytycznego myślenia – tłumacz różnicę między treścią rozrywkową a reklamową,
- korzystaj z narzędzi kontroli rodzicielskiej i ustawień prywatności,
- wspieraj dziecko w rozwijaniu zainteresowań poza ekranem, aby ograniczyć wpływ algorytmicznych „baniek”.
Rodzice nie powinni jedynie ostrzegać przed zagrożeniami – równie istotne jest budowanie świadomości, że dziecko ma prawo do prywatności, do ochrony przed manipulacją komercyjną i do samodzielnego kształtowania swojej tożsamości cyfrowej. Rolą dorosłych jest wprowadzanie młodych w świat internetu w taki sposób, by nie stali się wyłącznie obiektem działań algorytmów i reklam, ale świadomymi użytkownikami zdolnymi do krytycznej refleksji.
Stan prawny na dzień: 25 września 2025 roku
Zdjęcie: pixabay.com
Cyberlaw by Judyta 