Współczesne regulacje prawne dotyczące bezpieczeństwa państwa coraz wyraźniej wskazują na włączenie sektora prywatnego w system bezpieczeństwa – nie tylko w czasie wojny, lecz także w warunkach kryzysów hybrydowych, w tym zagrożeń cybernetycznych. Kluczowe znaczenie ma tu status przedsiębiorcy jako operatora infrastruktury krytycznej lub podmiotu strategicznego dla bezpieczeństwa państwa.
Podstawa prawna włączenia przedsiębiorcy w system obronny państwa
Ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny
Rozdziały 13–15 oraz art. 628–682 przewidują możliwość nałożenia na przedsiębiorców obowiązków świadczeń rzeczowych i osobistych, a także realizacji planów operacyjnych w ramach przygotowań obronnych państwa. Decyzje administracyjne mogą nakładać obowiązki przekazania zasobów, utrzymania gotowości lub współpracy z administracją i Siłami Zbrojnymi RP.
Ustawa o zarządzaniu kryzysowym i Krajowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2023 r. poz. 122) umożliwia kwalifikację przedsiębiorstwa jako operatora infrastruktury krytycznej. Status ten wiąże się z obowiązkami w zakresie ochrony fizycznej, cyberbezpieczeństwa i zapewnienia ciągłości działania. Brak realizacji obowiązków ochrony infrastruktury krytycznej może skutkować odpowiedzialnością administracyjną i cywilną za powstałe szkody.
Akty wykonawcze i plany mobilizacyjne
Na podstawie rozporządzeń i decyzji Ministra Obrony Narodowej oraz wojewodów przedsiębiorstwa mogą zostać włączone do planów mobilizacyjnych państwa. W praktyce oznacza to konieczność zapewnienia zasobów, usług, personelu lub infrastruktury na potrzeby obronne.
Które przedsiębiorstwa mogą być objęte obowiązkami obronnymi?
Podmioty działające w sektorach:
- telekomunikacji i łączności,
- energetyki,
- transportu i logistyki,
- technologii informatycznych i usług chmurowych,
- ochrony zdrowia,
- budownictwa i infrastruktury technicznej,
– mogą zostać uznane za kluczowe z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa i włączone w system obrony.
„Zmilitaryzowanie” przedsiębiorcy
Pojęcie „zmilitaryzowania” oznacza potocznie sytuację, w której przedsiębiorca staje się częścią systemu obronnego poprzez:
- obowiązek udostępnienia zasobów (maszyn, pojazdów, systemów),
- realizację zadań obronnych na rzecz wojska lub administracji publicznej,
- czasowe przekazanie kierownictwa operacyjnego pod strukturę wojskową lub resortową,
- podporządkowanie się decyzjom administracyjnym o natychmiastowej wykonalności.
Świadczenia rzeczowe i osobiste
Zgodnie z ustawą o obronie Ojczyzny:
- Świadczenia rzeczowe – czasowe przekazanie zasobów przedsiębiorstwa (np. serwerowni, pojazdów, zapasów) na podstawie decyzji administracyjnej.
- Świadczenia osobiste – obowiązek wyznaczenia pracowników do wykonywania zadań wspierających działania obronne (np. technicy, informatycy, kierowcy).
Decyzje te mogą być zaskarżone do sądu administracyjnego, lecz – zgodnie z art. 682 – odwołanie nie wstrzymuje ich wykonania.
Aspekty kontraktowe i compliance – jak się przygotować?
Klauzule kontraktowe (force majeure / bezpieczeństwa państwa)
Warto wprowadzać w umowach postanowienia przewidujące ingerencję państwa w sytuacjach nadzwyczajnych, np.:
„Strony uznają, że obowiązki nałożone na podstawie ustawy o obronie Ojczyzny stanowią okoliczność nadzwyczajną wyłączającą odpowiedzialność kontraktową Strony zobowiązanej”.
Zarządzanie zgodnością (compliance)
Należałoby opracować plan przedsiębiorstwa, obejmujący:
- inwentaryzację zasobów,
- ocenę ryzyka mobilizacyjnego,
- gotowość do realizacji decyzji publicznoprawnych.
Umowy z podwykonawcami i dostawcami
Umowy z podwykonawcami i dostawcami powinny przewidywać możliwość natychmiastowej relokacji zasobów lub personelu w razie nałożenia obowiązków obronnych.
Praktyka międzynarodowa
- Ukraina (2022–2024): wykorzystanie infrastruktury prywatnych firm telekomunikacyjnych i logistycznych w działaniach obronnych.
- Litwa i Estonia: obowiązek operatorów chmurowych do relokacji danych na serwery NATO.
- Francja i Niemcy: klauzule obronne w kontraktach publicznych i cywilnych (po COVID-19 i w kontekście wojny w Ukrainie).
Podsumowanie
W świetle obowiązujących przepisów przedsiębiorca nie jest już wyłącznie uczestnikiem obrotu gospodarczego, lecz potencjalnym elementem systemu obronnego państwa.
Świadomość obowiązków, przygotowanie kontraktowe oraz gotowość organizacyjna stają się kluczowym elementem odporności prawnej przedsiębiorstwa – niezależnie od branży.
Stan prawny na dzień: 12 sierpnia 2025 roku
Cyberlaw by Judyta 