W warunkach zagrożenia o charakterze militarnym, hybrydowym lub kryzysowym rośnie ryzyko rozpowszechniania treści niezweryfikowanych, manipulacyjnych lub całkowicie nieprawdziwych. Zjawisko to – potocznie określane jako fake news – posiada również wymiar prawny, który może skutkować odpowiedzialnością cywilną lub karną.
Obywatel funkcjonujący w przestrzeni informacyjnej obarczonej chaosem ma zatem nie tylko prawo, ale wręcz obowiązek zachowania szczególnej staranności przy odbiorze, przetwarzaniu i dalszym przekazywaniu komunikatów.
Dezinformacja w świetle prawa
Pojęcie fake news nie zostało zdefiniowane w aktach prawa powszechnie obowiązującego. Niemniej treści nieprawdziwe lub zmanipulowane mogą prowadzić do naruszenia przepisów wielu gałęzi prawa, w szczególności:
Prawo karne
- art. 224a Kodeksu karnego (k.k.) – wywołanie fałszywego alarmu;
- art. 212 k.k. – zniesławienie;
- art. 190a k.k. – uporczywe nękanie (stalking) z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej.
Prawo cywilne
- art. 23–24 Kodeksu cywilnego (k.c.) – naruszenie dóbr osobistych poprzez rozpowszechnianie informacji nieprawdziwych lub bezprawnych.
Prawo administracyjne
- odpowiedzialność za publikację informacji mogących zakłócić działanie organów publicznych, służb lub systemów zarządzania kryzysowego (np. art. 19 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz.U. z 2023 r. poz. 122).
Społeczne i instytucjonalne skutki dezinformacji
Rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji w warunkach podwyższonego ryzyka może prowadzić do:
- zakłócenia działania instytucji publicznych,
- utraty zaufania do organów państwa lub partnerów międzynarodowych,
- pogłębienia paniki społecznej i wywołania zachowań irracjonalnych, szkodliwych lub nielegalnych,
- strat finansowych, organizacyjnych i reputacyjnych o charakterze wtórnym.
Jak filtrować informacje w warunkach chaosu informacyjnego?
W stanie zakłóconego obiegu informacyjnego kluczowe znaczenie ma zasada zwiększonej staranności informacyjnej, obejmująca:
- Weryfikację źródła informacji
– Wiarygodność komunikatów należy odnosić wyłącznie do instytucji uprawnionych do ich publikacji (organy konstytucyjne, administracja rządowa i samorządowa, Siły Zbrojne RP, instytucje UE). - Sprawdzenie formy przekazu
– Informacje prawnie wiążące powinny przyjmować formę komunikatów urzędowych, decyzji, zarządzeń lub aktów wykonawczych. - Krytyczną ocenę treści
– Dezinformacja często wykorzystuje emocje, manipulację oraz wewnętrzne sprzeczności – ich identyfikacja wymaga świadomego dystansu i wstrzymania reakcji. - Ograniczenie dalszego rozpowszechniania niesprawdzonych informacji
– Obywatel ponosi odpowiedzialność nie tylko za własne działania, ale także za skutki wynikłe z przekazywania treści mogących prowadzić do szkody lub paniki.
Dezinformacja jako narzędzie działań hybrydowych
Dezinformacja coraz częściej stanowi element informacyjnych operacji wrogich państw (IO), prowadzonych z naruszeniem zasad prawa międzynarodowego. Choć termin „agresja informacyjna” nie jest terminem normatywnym, doktryna odnosi go do art. 2 ust. 4 Karty Narodów Zjednoczonych, ustanawiającego zakaz użycia siły w stosunkach międzynarodowych.
Praktyka ostatnich lat wskazuje m.in. na działania Federacji Rosyjskiej i Chińskiej Republiki Ludowej jako przykłady realnych, a nie hipotetycznych, zagrożeń.
Odpowiedzialność platform cyfrowych – luka regulacyjna w Polsce
W Polsce obowiązki przeciwdziałania dezinformacji przez platformy internetowe wynikają z Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2065 – Digital Services Act (DSA). Jednak na poziomie krajowym brakuje mechanizmów dotyczących treści szkodliwych społecznie, które nie stanowią przestępstwa.
W innych państwach (np. Francja, Niemcy) istnieją regulacje przewidujące sankcje za nieusuwanie nieprawdziwych treści w określonym terminie – rozwiązania te mogą stanowić wzorzec dla polskiego ustawodawcy.
Przykłady dezinformacji w kontekście konfliktów zbrojnych
- fałszywe komunikaty o skażeniu wody w Polsce,
- masowe rozpowszechnianie informacji o „mobilizacji wojskowej” w 2022 roku.
Podsumowanie
W obliczu dezinformacji obywatel powinien przyjąć postawę świadomego uczestnika obiegu informacyjnego, a nie biernego odbiorcy treści. Prawo nie wymaga od niego wiedzy specjalistycznej, lecz nakłada obowiązek zachowania elementarnego rozsądku i ostrożności, zwłaszcza w sytuacjach nadzwyczajnych.
Zdolność do identyfikacji i powstrzymywania fałszywych treści jest dziś nie tylko przejawem odpowiedzialności społecznej, ale również istotnym elementem odporności prawnej i systemowej państwa.
Stan prawny na dzień: 5 sierpnia 2025 roku
Cyberlaw by Judyta 