Przetrwanie informacyjne jako element odporności cywilnej
W warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa – zarówno o charakterze militarnym, jak i hybrydowym – jednym z kluczowych obszarów odporności cywilnej staje się tzw. przetrwanie informacyjne. Pojęcie to, choć nienormowane ustawowo, odnosi się do zdolności obywatela do ochrony własnych danych osobowych, tożsamości cyfrowej oraz dokumentów o znaczeniu prawnym (prywatnych i zawodowych), niezależnie od dostępności systemów teleinformatycznych i infrastruktury państwowej.
Tożsamość cyfrowa i dokumenty elektroniczne – ramy prawne
Współczesne instytucje prawne, takie jak:
- e-dowód osobisty (ustawa z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych),
- profil zaufany (ustawa z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne),
- dokumenty elektroniczne wykorzystywane w bankowości i administracji publicznej,
są ściśle powiązane z infrastrukturą teleinformatyczną i wymagają dostępu do danych w czasie rzeczywistym. W sytuacji awarii infrastruktury krytycznej, cyberataku lub przymusowej migracji obywatel może utracić możliwość korzystania z podstawowych funkcji: identyfikacji, uwierzytelniania i autoryzacji.
Zabezpieczenia notarialne i redundancja danych
1. Notarialne poświadczenie dokumentów elektronicznych
Na gruncie ustawy – Prawo o notariacie istnieje możliwość:
- notarialnego poświadczenia kopii dokumentów elektronicznych,
- sporządzenia wypisów, odpisów lub wyciągów dokumentów mających znaczenie prawne (np. pełnomocnictw, dyspozycji bankowych, upoważnień opiekuńczych).
Działanie to pozwala na wytworzenie fizycznych nośników danych, przydatnych w przypadku braku dostępu do systemów cyfrowych.
2. Redundancja papierowa
Choć brak jest definicji ustawowej, termin ten odnosi się do praktyki tworzenia równoległego, fizycznego zbioru kluczowych informacji i dokumentów, obejmującego m.in.:
- skany dokumentów tożsamości,
- zaszyfrowane hasła do kont bankowych i chmurowych,
- dane kontaktowe do osób bliskich, pełnomocników prawnych, placówek dyplomatycznych.
Przechowywanie takiego zestawu wymaga zabezpieczenia zgodnie z przepisami RODO (Rozporządzenie 2016/679) oraz – w razie potrzeby – przepisami o ochronie informacji niejawnych.
Minimalne standardy odporności informacyjnej obywatela
Doświadczenia państw dotkniętych kryzysami (Estonia, Ukraina) wskazują, że obywatel powinien przyjąć co najmniej następujące standardy:
- posiadanie fizycznego dokumentu tożsamości (paszport, tradycyjny dowód osobisty, kopia aktu urodzenia),
- cykliczne archiwizowanie danych na szyfrowanym nośniku offline,
- ustanowienie pełnomocnictwa w formie aktu notarialnego (obejmującego zarządzanie majątkiem i reprezentację przed organami administracji),
- przygotowanie i przetestowanie osobistego planu komunikacyjnego na wypadek braku łączności.
Brak dostępu do rejestru PESEL, bankowości elektronicznej czy ksiąg wieczystych może prowadzić do poważnych trudności w:
- wykazaniu tożsamości i obywatelstwa,
- potwierdzeniu relacji rodzinnych,
- dostępie do środków finansowych,
- udokumentowaniu praw majątkowych.
Tego rodzaju bariery skutkują faktycznym ograniczeniem możliwości korzystania z praw podmiotowych, zwłaszcza w relacjach międzynarodowych, gdzie dokumenty elektroniczne nie zawsze są uznawane przez państwa przyjmujące.
Rekomendacje operacyjne
W celu zwiększenia odporności informacyjnej zaleca się:
- Sporządzenie zestawu kluczowych dokumentów w formie fizycznej i elektronicznej, obejmującego m.in.:
- dokumenty tożsamości (dowód osobisty, paszport, akt urodzenia),
- akty stanu cywilnego (małżeństwo, dzieci),
- tytuły własności, umowy, upoważnienia, decyzje administracyjne.
- Ustanowienie pełnomocnika (z prawem do reprezentacji w urzędach, dostępu do rachunków bankowych, zarządzania majątkiem).
- Stworzenie listy osób i instytucji mogących świadczyć pomoc prawną, medyczną lub organizacyjną.
- Zabezpieczenie w razie ewakuacji:
- danych identyfikacyjnych i kontaktowych,
- numerów kont oraz haseł w formie zaszyfrowanej,
- polis ubezpieczeniowych, recept elektronicznych i pełnomocnictw.
Podsumowanie
W erze pełnej cyfryzacji administracji i finansów realne staje się zagrożenie bycia tzw. „cyfrowym uchodźcą” – osobą pozbawioną dostępu do własnych danych i tożsamości wskutek awarii lub cyberataku. Prawo zapewnia dziś instrumenty pozwalające budować indywidualną odporność informacyjną, jednak to na obywatelu spoczywa obowiązek ich wdrożenia – zanim staną się jedynym punktem oparcia.
Stan prawny na dzień: 31 lipca 2025 r.
Cyberlaw by Judyta 