Pracownicy mają pewne prawa chroniące ich przed niesprawiedliwymi decyzjami AI, zwłaszcza w krajach, gdzie obowiązują przepisy o ochronie danych i prawach pracowniczych. Oto kluczowe aspekty:
Prawo do informacji i przejrzystości
- Pracownik ma prawo wiedzieć, że jego wydajność jest oceniana przez AI.
- Pracodawca musi poinformować o sposobie działania systemu i zakresie zbieranych danych.
- Przykład (RODO, UE): Jeśli AI ocenia Twoją pracę, masz prawo do informacji o tym, jak działa algorytm i jakie dane są analizowane.
Co możesz zrobić?
- Zażądaj od pracodawcy wyjaśnień dotyczących działania AI.
- Sprawdź regulamin firmy i politykę prywatności dotyczącą monitorowania.
Prawo do odwołania się od decyzji AI
- Jeśli AI zdecyduje o Twoim awansie, zwolnieniu lub premii, masz prawo do ludzkiej interwencji.
- RODO (art. 22) w UE mówi, że nie można podejmować kluczowych decyzji o pracowniku tylko na podstawie AI – musi być możliwość odwołania się do człowieka.
- USA: Prawo do odwołania się zależy od stanowych przepisów i polityki firmy.
Co możesz zrobić?
- Jeśli uważasz, że AI podjęło niesprawiedliwą decyzję, zgłoś wniosek o ponowną ocenę przez człowieka.
- Poproś o uzasadnienie decyzji – pracodawca powinien to zapewnić.
Prawo do ochrony danych osobowych
- AI często analizuje czas pracy, aktywność na komputerze, lokalizację, wydajność zadań – ale nie wszystkie dane mogą być legalnie zbierane.
- RODO (UE): Pracodawca musi uzyskać zgodę na przetwarzanie niektórych danych lub wykazać, że jest to „konieczne” dla działalności firmy.
- USA: W niektórych stanach (np. Kalifornia – CCPA) pracownicy mają prawo zażądać usunięcia swoich danych.
Co możesz zrobić?
- Sprawdź, jakie dane zbiera AI i czy masz możliwość ich usunięcia.
- Jeśli czujesz, że Twoja prywatność jest naruszana, zgłoś skargę do działu HR lub odpowiedniego urzędu ds. ochrony danych.
Prawo do wolności od dyskryminacji przez AI
- AI może nieświadomie faworyzować jedne grupy pracowników kosztem innych (np. wiek, płeć, pochodzenie).
- USA: AI podlega przepisom antydyskryminacyjnym Equal Employment Opportunity Commission (EEOC).
- UE: Przepisy antydyskryminacyjne wymagają, by systemy AI były testowane pod kątem równości i sprawiedliwości.
Co możesz zrobić?
- Jeśli podejrzewasz, że AI faworyzuje jedną grupę, zgłoś skargę do działu HR lub instytucji zajmującej się prawami pracowników.
- Jeśli podejrzewasz dyskryminację, możesz domagać się wglądu w kryteria oceny.
Prawo do wyłączenia monitoringu AI poza pracą
- Pracodawca nie może śledzić Twojej aktywności poza godzinami pracy.
- RODO (UE) i niektóre stany USA (np. Kalifornia, Illinois) zabraniają ciągłego monitorowania pracownika poza godzinami pracy.
Co możesz zrobić?
- Sprawdź, czy Twój sprzęt służbowy monitoruje Cię po godzinach pracy.
- Jeśli AI analizuje Twoje zachowanie poza pracą, zgłoś sprzeciw – pracodawca może być zobowiązany do wyłączenia takiego monitoringu.
Podsumowanie – jak chronić swoje prawa?
- Masz prawo wiedzieć, jak AI Cię ocenia – domagaj się informacji o algorytmach i zbieranych danych.
- AI nie może decydować o Tobie samodzielnie – masz prawo do oceny przez człowieka.
- Możesz żądać dostępu do swoich danych i ich usunięcia (zwłaszcza w UE i Kalifornii).
- AI nie może Cię dyskryminować – jeśli tak się dzieje, masz podstawy do skargi.
- Pracodawca nie może śledzić Cię poza godzinami pracy – sprawdź ustawienia monitoringu.
Jeśli czujesz, że Twoje prawa są naruszane, skontaktuj się z działem HR, organizacją zajmującą się prawami pracowniczymi lub prawnikiem.
Stan prawny na dzień: 24 kwietnia 2025 roku
Zdjęcie: freepik.com
Cyberlaw by Judyta 