Współpraca międzynarodowa między Unią Europejską (UE) a Stanami Zjednoczonymi (USA) w zakresie zwalczania cyberprzestępczości opiera się na różnych instrumentach prawnych wspierających wymianę informacji i wspólne działania. Efektywna współpraca jest kluczowa, ponieważ cyberprzestępcy często działają w różnych jurysdykcjach, wykorzystując różnice w przepisach.
Podstawy prawne współpracy między UE a USA
a) Konwencja Budapeszteńska o cyberprzestępczości (2001)
Zarówno USA, jak i wiele krajów UE (które są sygnatariuszami Konwencji) opierają swoje działania na wspólnych standardach prawnych, określonych w tej umowie. Dzięki Konwencji zharmonizowano definicje cyberprzestępstw, takich jak hacking, ransomware czy oszustwa internetowe; ułatwiono wymianę dowodów cyfrowych i informacji między krajami; przewidziano współpracę przy dochodzeniach transgranicznych.
b) Umowy o wzajemnej pomocy prawnej (Mutual Legal Assistants Treaties, MLAT)
Umowa MLAT między USA a UE reguluje formalne procedury wymiany dowodów, takich jak logi serwerowe, dane użytkowników czy korespondencja e-mail. MLAT pozwala na uzyskanie dostępu do dowodów znajdujących się na serwerach w innym kraju, ale procedura ta może być czasochłonna.
c) CLOUD Act (USA, 2018)
Ustawa CLOUD Act umożliwia organom ścigania w USA dostęp do danych przechowywanych przez amerykańskich dostawców usług IT, nawet jeśli serwery znajdują się poza granicami USA. UE i USA współpracują w oparciu o CLOUD Act w przypadkach, gdy dane są potrzebne w dochodzeniach dotyczących cyberprzestępstw.
d) Umowa między UE a USA w sprawie danych pasażerów (PNR)
Umowa dotycząca wymiany danych pasażerów samolotów pomaga w identyfikowaniu potencjalnych cyberprzestępców lub ich powiązań z innymi grupami przestępczymi.
Główne instytucje i platformy współpracy
a) Europol i FBI
Europol, poprzez Europejskie Centrum ds. Cyberprzestępczości (EC3), współpracuje z FBI i innymi agencjami USA w sprawach związanych z cyberprzestępczością. Wspólne działania obejmują operacje przeciwko grupom zajmującym się ransomware, takim jak REvil czy DarkSide; likwidacja nielegalnych rynków w darknecie (np. Hydra, Silk Road); koordynacja przy zwalczaniu botnetów.
b) Interpol i Departament Sprawiedliwości USA
Interpol działa jako pośrednik między Europą i USA, umożliwiając szybką wymianę informacji o przestępstwach, takich jak ataki DDoS, phishing czy oszustwa finansowe.
c) Programy wymiany danych między CERT/CSIRT
Computer Emergency Response Teams (CERT) z UE i USA współpracują w zakresie wymiany informacji o nowych zagrożeniach, złośliwym oprogramowaniu czy podatnościach w systemach IT.
Współpraca CERT-ów jest szczególnie intensywna w przypadku krytycznych incydentów, takich jak globalne ataki ransomware (np. WannaCry).
d) Joint Cybercrime Action Taskforce (J-CAT)
Europol powołał J-CAT jako stały zespół do zwalczania cyberprzestępczości, w skład którego wchodzą przedstawiciele USA, FBI oraz innych krajów partnerskich.
Celem J-CAT jest koordynacja śledztw wielonarodowych w sprawach cyberprzestępstw.
Przykłady współpracy w praktyce
a) Operacje przeciw ransomware
REvil: USA i UE współpracowały w celu rozbicia grupy REvil, która atakowała firmy na całym świecie, żądając okupu za odszyfrowanie danych. Dzięki koordynacji FBI, Europolu i międzynarodowych CERT-ów udało się zneutralizować część infrastruktury grupy.
b) Likwidacja botnetów
Emotet: Europol, FBI i inne agencje wspólnie przeprowadziły operację zniszczenia jednego z największych botnetów, używanych do rozprzestrzeniania złośliwego oprogramowania.
c) Zwalczanie cyberprzestępczości w darknecie
Zamknięcie Silk Road i Hydra Market to przykłady operacji, w których Europol, FBI i inne agencje współpracowały w celu wyeliminowania platform handlu narkotykami, bronią i danymi w darknecie.
Wyzwania we współpracy UE-USA
a) Różnice w przepisach prawnych: UE ma bardziej restrykcyjne przepisy dotyczące ochrony danych (np. RODO), co czasem utrudnia szybkie przekazywanie informacji do USA. Przepisy takie jak CLOUD Act budzą kontrowersje w Europie ze względu na potencjalne konflikty z RODO.
b) Jurysdykcja nad danymi w chmurze: Spory dotyczące dostępu do danych przechowywanych na serwerach w różnych lokalizacjach (np. przypadek Microsoft vs. USA).
c) Czasochłonność procedur formalnych: MLAT i inne tradycyjne mechanizmy pomocy prawnej są czasochłonne, co jest problemem w szybko zmieniającym się środowisku cyberprzestępczym.
Stan na dzień: 11 lutego 2025 roku
Zdjęcie: freepik.com
Cyberlaw by Judyta 