(32): Nielegalny handel dobrami dziedzictwa narodowego w cyberprzestrzeni z cyklu „35 Cyberprzestępstw w polskim prawie karnym”

Nielegalny handel dobrami dziedzictwa narodowego w cyberprzestrzeni

Nielegalny handel dobrami dziedzictwa narodowego w cyberprzestrzeni stanowi poważne zagrożenie dla ochrony dziedzictwa kulturowego i historycznego. Internet, a w szczególności anonimowe platformy sprzedażowe, media społecznościowe oraz darknet, ułatwiają przemytnikom i handlarzom obrót skradzionymi lub nielegalnie wydobytymi artefaktami.

Jak działa nielegalny handel dobrami kultury w internecie?

Przestępcy wykorzystują różne metody do sprzedaży zabytków, dzieł sztuki i innych dóbr dziedzictwa narodowego:

• Aukcje internetowe i portale ogłoszeniowe – nielegalne artefakty często są wystawiane jako „przedmioty kolekcjonerskie” lub „pamiątki historyczne”.
• Media społecznościowe – zamknięte grupy i prywatne wiadomości służą do pośredniczenia w sprzedaży skradzionych dóbr.
• Darknet – ukryte rynki umożliwiają handel cennymi zabytkami, zapewniając anonimowość sprzedającym i kupującym.
• Fałszywe certyfikaty i dokumentacja – nielegalnie pozyskane dobra często są legalizowane poprzez sfałszowane dokumenty pochodzenia.

Jakie dobra dziedzictwa narodowego są przedmiotem nielegalnego handlu?

• Zabytki archeologiczne – nielegalnie wydobyte przedmioty, np. monety, ceramika, biżuteria.
• Dzieła sztuki – skradzione obrazy, rzeźby, manuskrypty.
• Eksponaty muzealne – obiekty pochodzące z rabunków muzeów i miejsc historycznych.
• Relikwie i artefakty sakralne – przedmioty liturgiczne i zabytkowe ikony.

Odpowiedzialność karna za handel dobrami dziedzictwa narodowego

Polskie prawo przewiduje surowe kary za nielegalny handel dobrami kultury:

• Art. 109 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami – kara do 5 lat więzienia za nielegalny handel zabytkami.
• Art. 291 i 292 Kodeksu karnego – paserstwo dóbr kultury zagrożone jest karą do 10 lat pozbawienia wolności.
• Konwencja UNESCO z 1970 roku – międzynarodowa współpraca w zakresie zwalczania przemytu dóbr kultury.

Jak przeciwdziałać nielegalnemu handlowi?

• Monitorowanie internetu – służby śledzą podejrzane aukcje i oferty sprzedaży.
• Współpraca międzynarodowa – Interpol i Europol pomagają w odzyskiwaniu skradzionych dóbr.
• Edukacja społeczeństwa – podnoszenie świadomości na temat konsekwencji zakupu nielegalnych artefaktów.
• Rejestracja zabytków – tworzenie baz danych skradzionych i zaginionych dzieł sztuki.

Przepisy prawa dotyczące ochrony dóbr dziedzictwa narodowego

1. Prawo polskie

Kodeks karny (KK)

• Art. 244 KK – przewiduje karę dla osób naruszających zakazy dotyczące wywozu zabytków za granicę bez odpowiednich zezwoleń.
• Art. 291 i 292 KK – paserstwo, czyli nabywanie, ukrywanie lub pomaganie w zbyciu rzeczy pochodzącej z przestępstwa, w tym dóbr kultury, zagrożone jest karą do 10 lat pozbawienia wolności.
• Art. 294 KK – jeśli przedmiotem paserstwa są dobra o szczególnej wartości, kara może wynosić od roku do 10 lat więzienia.

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami

• Art. 109 – nielegalny obrót zabytkami zagrożony jest karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 5 lat.
• Art. 110 – za świadome nabywanie lub posiadanie zabytku pochodzącego z nielegalnego źródła grozi kara do 2 lat więzienia.
• Art. 111 – nielegalny wywóz zabytków za granicę bez odpowiednich zezwoleń może skutkować karą do 5 lat więzienia.

Kodeks karny skarbowy

• Art. 65 – przewiduje sankcje za niezgłoszenie obowiązkowego opodatkowania transakcji dotyczących dzieł sztuki i zabytków.

2. Prawo międzynarodowe

Polska jest stroną kilku międzynarodowych porozumień, które mają na celu zwalczanie nielegalnego handlu dobrami kultury:

• Konwencja UNESCO z 1970 roku – zobowiązuje państwa do przeciwdziałania nielegalnemu wywozowi dóbr kultury i współpracy w ich odzyskiwaniu.
• Konwencja UNIDROIT z 1995 roku – ustanawia mechanizmy prawne pozwalające na zwrot nielegalnie wywiezionych dóbr dziedzictwa narodowego.
• Konwencja Rady Europy z 2017 roku („Konwencja z Nikozji”) – dotyczy zwalczania przestępstw przeciwko dziedzictwu kulturowemu, w tym handlu skradzionymi zabytkami w cyberprzestrzeni.
• Regulacje Unii Europejskiej – rozporządzenie (UE) 2019/880 wprowadza ścisłe kontrole nad importem dóbr kultury do UE, aby zapobiegać ich nielegalnemu pochodzeniu.

Ściganie przestępstw i przeciwdziałanie nielegalnemu handlowi

Organy ścigania w Polsce i na świecie podejmują działania mające na celu zwalczanie nielegalnego obrotu dobrami kultury, m.in.:

• Interpol i Europol – prowadzą bazy skradzionych dzieł sztuki oraz współpracują z państwami członkowskimi w zwalczaniu przestępczości związanej z zabytkami.
• Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów (NIMOZ) – prowadzi rejestr zabytków skradzionych i nielegalnie wywiezionych z Polski.
• Monitorowanie internetu – organy ścigania analizują oferty na aukcjach internetowych, portalach ogłoszeniowych i darknetowych rynkach.

Podsumowanie

Nielegalny handel dobrami dziedzictwa narodowego w cyberprzestrzeni to rosnące zagrożenie, które wymaga intensywnych działań ze strony organów ścigania, instytucji kultury i społeczeństwa. Ochrona dziedzictwa narodowego to nie tylko kwestia prawa, ale także obowiązek wobec przyszłych pokoleń.

Stan na dzień: 3 maja 2022 roku.