Czym jest dozwolony użytek?
Dozwolony użytek to możliwość korzystania z utworu bez konieczności uzyskiwania zgody uprawnionego. Takie wykorzystanie utworu nie może naruszać praw twórcy poza zakres objęty dozwolonym użytkiem i stanowi wyjątek od ogólnych zasad ochrony prawa autorskiego. Poniżej opisane zostały zasady korzystania z instytucji dozwolonego użytku tylko w zakresie prawa polskiego.
Rodzaje dozwolonego użytku:
- publiczny, w tym dozwolony użytek edukacyjny;
- osobisty (prywatny).
Dozwolony użytek uzasadniony jest interesem społecznym i umożliwia rozwój społeczeństwa w dziedzinie kultury i sztuki. Bez dozwolonego użytku nie byłoby możliwe korzystanie z cudzego utworu, czyli np. pożyczenie książki znajomemu czy odtworzenie muzyki na urodzinach.
Dozwolony użytek osobisty
Dozwolony użytek osobisty (prywatny) to możliwość korzystania z rozpowszechnionego już utworu bez konieczności uzyskiwania zgody twórcy. Aby móc korzystać z dozwolonego użytku osobistego należy spełnić poniższe trzy warunki:
- Utwór musi być już rozpowszechniony (np. nie obejmuje utworów przedpremierowych);
- Krąg osób korzystających z utworu to osoby pozostające ze sobą w związku osobistym, w tym stosunku pokrewieństwa (spokrewnienie w linii prostej np. ojciec, babcia lub bocznej np. ciotka, brat, siostra), powinowactwa (małżonek z rodziną drugiego małżonka) lub w stosunku towarzyskim (np. przyjaciele z klasy).
- Nieodpłatność i cel niekomercyjny, czyli w innym celu niż zarobkowym lub handlowym.
Dozwolony użytek nie dotyczy utworów znajdujących się w domenie publicznej, gdyż co do tych utworów prawa autorskie majątkowe już wygasły.
Dozwolony użytek osobisty nie obejmuje programów komputerowych (wyłączenie).
Jedną z form dozwolonego użytku jest prawo cytatu, czyli prawo wykorzystywania fragmentów innego utworu we własnym utworze bez konieczności uzyskiwania zgody twórcy, o czym więcej już wkrótce.
Dozwolony użytek publiczny
Dozwolony użytek publiczny daje możliwość korzystania z już rozpowszechnionego utworu nieograniczonej liczbie odbiorców (publiczności). Z tej instytucji prawa autorskiego korzystają m.in. biblioteki, muzea, archiwa, szkoły, uczelnie.
Biblioteki, muzea, archiwa mogą nieodpłatnie udostępniać egzemplarze rozpowszechnionych i chronionych utworów. Mogą też kopiować utwory, ale nie w takim celu, który prowadziłoby do powiększenia zbiorów tej instytucji.
Dozwolony użytek publiczny polega na założeniu, że dana instytucja udostępnia utwory, a stosowne wynagrodzenie wypłacane jest twórcom z budżetu państwa, czym zajmują się organizacje zbiorowego zarządzania.
Dozwolony użytek dydaktyczny i edukacyjny
Jako typ dozwolonego użytku publicznego wskazuje się dozwolony użytek edukacyjny i dydaktyczny.
Czy legalne będzie każde wykorzystanie utworu w celach edukacyjnych?
Tylko wymienione w ustawie instytucje oświatowe, uczelnie, instytuty badawcze, instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk prowadzące działalność, biblioteki, muzea oraz archiwa mogą korzystać z dozwolonego użytku publicznego. Cel korzystania z danego utworu nie może być komercyjny. Poza tym, w każdej sytuacji należy określić czy grono odbiorców będzie ograniczone np. klasa szkolna i czy dany cel dydaktyczny będzie uzasadniony.
W związku z tym, że w każdej sytuacji należałoby określić, czy możliwe jest wykorzystanie utworu w ramach dozwolonego użytku, to zaleca się korzystanie z utworów objętych wolnymi licencjami lub tymi, które znajdują się domenie publicznej.
Warto zapamiętać, że:
- Dozwolony użytek daje możliwość korzystania z danego utworu, ale po spełnieniu określonych warunków;
- Przy cytowaniu fragmentóww tekstów należy odpowiednio oznaczyć autora;
- Wykorzystanie chronionego utworu w celach edukacyjnych nie zawsze będzie legalne.
Pytania sprawdzające:
- Czy kopiowanie całej książki będzie objęte dozwolonym użytkiem osobistym?
- Czy można wykorzystać utwory nieopublikowane np. schowane do szuflady?
- Czy bez żadnych ograniczeń można wykorzystywać utwory podczas akademii szkolnych?
Jeśli macie pytania co do dozwolonego użytku, to chętnie odpowiem.
Stan na dzień: 10 stycznia 2018 roku
Cyberlaw by Judyta 